10 NİSAN 2019 Tarihinde Türkiye saati 16.00 da tüm dünyada aynı anda Event Horizon Telescope yani Olay Ufku Teleskobu projesinde görev yapan bilim insanları tarafından bilim dünyasında çığır açılacağını iddia ettikleri bilimsel verileri tüm dünyada aynı anda Amerikan Ulusal Bilim Vakfı Youtube kanalından yayınlanan bir canlı yayınla paylaştılar.
Peki neydi dünya için önemli bu kadar önemli olan gelişme?
2012 yılında bir kara deliğin çevresini doğrudan gözlemlemek için uluslararası bir ortaklıkla kurulan ve 2017 yılı Nisan ayı itibari ile 200 tane birbirinden bağımsız bilim insanları ortak bir amaçla dünyanın farklı noktalarında ki 8 radyo frekanslı teleskobun sanki tek bir mercekten bakarcasına her görüntülerini ve verilerini süper bilgisayarlar da birleştirerek dünya da ilk kez bir kara deliğin fotoğrafını çekmeyi başarmıştır.
‘’Nihayetinde kendi ağırlığı altında
çökecek bir teleskop yapmak yerine, dev bir aynanın parçalarını bir araya
getirir gibi sekiz gözlemevi kullandık. Böylece çapı 10,000 kilometre olan,
neredeyse Dünya kadar büyük bir teleskop elde ettik- Michael Bremer’’
Daha doğrusu binlerce görüntüyü ve veriyi hassas ölçümlerle 2 yıl boyunca bir yapboz gibi birleştirmişlerdir ki bu veriler günümüz gelişmiş internet teknolojisi ve hızına fazla gelmiş, içi helyumla dolu yüksek performanslı harddisklere depolanan veriler 2 yıl boyunca İspanya , Hawaii , Meksika , Arizona ve Şili’den toplanan tüm veriler ki en zoru Antartika’dan gelecek verilerin sadece bahar aylarında o bölge ulaşım olabildiğinden uçaklarla verilerin birleştirileceği Almanya ve Amerika’daki süper bilgisayarların olduğu laboratuvarlara güvenli bir şekilde getirmekle de uğraşılmış. Yani Dünyayı değiştirecek bilimsel bir amacınız varsa sadece meraklı, çalışkan, sabırlı ve zeki olmanız yetmiyor. En önemlisi sizi finanse edecek elini cebine atacak bir de bilime inanan bir finansör grubu da lazım . Hatta bence ilk o lazım..
Neyse bu tüm temel özelliklerini yukarıda sıraladığım bu 200 bilim insanı gecelerini gündüzlerine katarak tam 2 yıl boyunca çalışıp işin hakkını vermişler ve bu gün dünyada bir ilk olarak 1979dan beri simülasyonları ile idare ettiğimiz kara delikleri Albert Einstein ve Stephen Hawking’in de kulaklarını çınlatarak 2019 bizlerle paylaşmışladır.
Albert Einstein’nın 100 yıl önce ortaya koyduğu genel görelilik kuramını ve ardından özel görelilik kuramı ki izafiyet teorisi olarak anılır , Stephen Hawking’in 2015 yılında ortaya attığı ki projenin adını da alan olay ufku açıklaması 2019 yılında elde edilen şuan ki verilere göre tamamen tutarlılık göstermekteydi.
Yani görelilik kuramına göre kütle çekim uzay zamanını büküyor ki burada kütle çekim oluşturan enerji kara delik olarak adlandırılıyor. Uzay zamanı dediğimiz boyutlu en basit haliyle ışık hızına yakın bir hızla ölçümlendirdiklerine göre ,evrende bu durum gözlendiğinde kütle çekiminin oluştuğu alanın etkisi uzayda bir girdap gibi ışık hızına yakın, sürekli dönen ve etkileşimde olduğu her şeyi ışık dahil içine hapsederek geriye yansıtmayan kara delikler olarak açıklıyoruz. Kara deliğe dönerek yaklaşan en yakın cisim ile kütle çekiminde daha uzak olan dönen cismin , kara deliğe ve birbirilerine göre olan mesafeleri ve kendi hareketleri içinde geçen zaman, aralarındaki mesafeye göre farklılıklar göstermektedir. EHT projesindeki fotoğrafta da görüldüğü ve bilim adamlarının da yaptığı açıklamaya göre Dünya’nın da içinde bulduğu Samanyolu galaksimizin merkezinde olan Sagittarus A takım yıldızının -ki bizden 26bin ışık yılı uzaklıktaymış-çekirdeğindeki kara delikler çevresinde parlak bir ışıma oluşturarak saat yönünde dönerek az önce bahsettiğimiz girdabı oluşturmaktadır. Ayrıca çevresinde ki ışımanın ışık hızına yakın bir hızda dönerken çekimine giren cisimlerin enerji yansımaları olduğu söylenmekte. Yani kara deliğin merkezine ulaşmamış , çekim etkisiyle çevresinde dönen yansımada bize olay ufkunu göstermektedir. Bu sayede uzay-zamanın şeklinin bir karadelik tarafından nasıl değiştirildiği aşırı hassas şekilde tanımlanabilmektedir.
Astronomlar ve teorik fizikçiler için daima ilgi çekici olan bu kara deliklerle ilgili şimdilik temelde kara deliklerin çapları hesaplayabilmiş ve olay ufku ile ilgili verilere de ulaşılabilmektedir. Fakat bu durumun oluşturduğu manyetik alan ile ilgili verileri henüz hesaplayamadıklarını da açık yüreklilikle söylemişlerdir.
Tabi ki proje bununla bitmiyor. Teleskoplarına teleskop ekleyerek daha ayrıntılı ve daha çok veri ile boğuşmaya gönüllü bu insanlar evrendeki tüm merak edilenleri ve ulaşılan her bilgilinin bir sonraki bilinmeze ve bu sayede gelişmeye ışık olacağı kesin. Edinilen bu bilgiler ışığından ilham alan nice bilim insanı da biz sade vatandaşların hayatını nasıl değiştirdiklerini ömrümüz kadar şahitlik etmeye devam edeceğiz.
Velhasıl zevkle ve heyecanla takip ettiğim bu süreci sizlere ,bilimle öle pek de sıkı fıkı olmayan sade bir vatandaşın yani şahsımın gözlem ve algısıyla özetlemeye çalıştım.
Ayrıca umut vadedici güzel bir haberde Türk olan bir bilim insanında bu projede yer almış olması. EHT Bilim Konseyi Üyesi ve Arizona Üniversitesi’nde astronomi ve astrofizik profesörü olan Feryal Özel, karadeliğin gölgesinin büyüklüğünü ölçme ve Albert Einstein’ın görelilik teorisinin öngörülerini EHT gözlemleriyle karşılaştırmakla görevlendirilen Modelleme ve Analiz Çalışma Grubu’nu yönetmiş.
Projede 20 yıldır görev alan Feryal Özel, “Bu tatlı anı yaşamak çok uzun zaman aldı” dedi.
Ülkemizin de adının geçtiği nice ilkleri fani ömrümüzde daha fazla görme ümidi ve hasretiyle , Türk bilim insanlarına olan inancımı her daim güçlü tutan bir akıl ve gönülle…
Hep görüşmek üzere…Şimdilik HoşçaKalın…
NOT: Ayrıca dünya için önemli bir gün olması hariç benim için de çok acı bir değeri olan bugünü 10 yıldır yaptığım gibi hayat devam ediyor minvalinde aklımı iyiliklerle ve umutlarla oyalayarak geçirdiğimi de itiraf etmeden geçmek istemedim. Bu gün 2009 da kaybettiğim benim için dünyanın en akıllı , en sağduyulu, en şen kahkahalı, en güzel sesli, en iyi sırdaşı ve en iyi akıl hocası, çevresinde ki herkese açık bir zihinle ama doğru bildiğini sonuna kadar savunan bir disiplinle ilham olmuş özgüveni dilinde değil aklında olan canım annemin doğum günü. Ölüm günleri yazılmış olan insanların doğum günleri de artık neşe değil acı veriyor. Dünyada ki aileleri ile çok kısa zaman geçirmiş veyahut hiç zamanı olmamış tüm öksüz ve yetimlerden , onunla geçirdiğim zamanında bana asla yetmediğini hissettiğim ve dünyalar kadar olan hasretimi dile getirdiğim için gönülden özür dilerim.. İyi ki doğmuşsun ve iyi sen benim annem olmuşsun…
layetezelzel 